Kształcenie specjalne jest organizowane dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, legitymujących się orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego wydanymi przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego są wydawane z uwagi na:

• zagrożenie niedostosowaniem społecznym lub niedostosowanie społeczne,
• niepełnosprawność, tj. dzieciom/uczniom: niesłyszącym, słabosłyszącym, niewidomym, słabowidzącym, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi, tzn. ze zdiagnozowanymi, co najmniej, dwoma z wymienionych powyżej niepełnosprawności.

Kształcenie specjalne organizują niepubliczne i publiczne przedszkola i szkoły: ogólnodostępne, ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi, integracyjne, ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi, specjalne. Ponadto kształcenie to jest również realizowane w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych,  młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodkach wychowawczych, a także w ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych. Kształcenie specjalne w szkołach i ośrodkach może być realizowane do końca roku szkolnego, w którym uczeń szkoły podstawowej kończy 20 rok życia, a uczeń szkoły ponadpodstawowej 24 rok życia. Za organizację kształcenia specjalnego, w tym realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, odpowiada dyrektor przedszkola/szkoły/ośrodka.

Dla każdego dziecka/ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się, na okres na jaki zostało wydane orzeczenie, indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny jest opracowywany w terminie:

• do 30 września w przypadku, gdy dziecko/uczeń rozpoczyna realizację wychowania przedszkolnego albo kształcenie w danej szkole/ośrodku od początku roku szkolnego,
• 30 dni od dnia dostarczenia do przedszkola/szkoły/ośrodka orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Program opracowuje zespół utworzony obligatoryjnie z nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem/uczniem, a w przypadku ośrodków również wychowawców grup wychowawczych prowadzących zajęcia z wychowankiem. W spotkaniach zespołu może uczestniczyć, na wniosek dyrektora jednostki organizującej kształcenie specjalne, przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pomoc nauczyciela, a na wniosek lub po uzyskaniu zgody rodziców albo pełnoletniego ucznia, inne osoby, w tym między innymi lekarz, psycholog, pedagog, logopeda. Pracę zespołu koordynuje, pracujący z dzieckiem/uczniem, nauczyciel lub specjalista wyznaczony przez dyrektora przedszkola/szkoły/ośrodka.

Przed przystąpieniem do opracowania indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, zespół dokonuje wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia, która uwzględnia: indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia dziecka/ucznia, zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów lub pomocy nauczyciela (w zależności od potrzeb), przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności  w funkcjonowaniu ucznia, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo dziecka/ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym, a w przypadku ucznia realizującego wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 uczniów, zgodnie ze wskazaniem zawartym w programie – także napotykane trudności w zakresie włączenia dziecka/ucznia w zajęcia realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym, a w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego – wspólnie z grupą, oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia.

Diagnoza i wnioski wynikające z wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia oraz zalecenia sformułowane w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego są uwzględniane w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym. Przed przystąpieniem do opracowania ww. dokumentów należy pamiętać o tym, iż rodzice/prawni opiekunowie dziecka/ucznia oraz pełnoletni uczeń mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu oraz przeprowadzaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia, a także opracowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i jego modyfikacji.

W związku z powyższym na dyrektorze przedszkola/szkoły/ośrodka ciąży obowiązek pisemnego zawiadomienia, w sposób przyjęty w danym przedszkolu/szkole/ośrodku, o terminie każdego spotkania zespołu i możliwości uczestniczenia w nim.

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny określa:

1. zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego i wymagań edukacyjnych, do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka/ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy,
2. zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem/uczniem, a w przypadku ośrodków również wychowawców grup wychowawczych prowadzących zajęcia z wychowankiem, ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym – w zależności od potrzeb – na komunikowanie się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC), oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkolnym lub szkolnym, a także w przypadku:
   • ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym,
   • ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym,
   • ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym,
3. formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane,
4. działania wspierające rodziców ucznia oraz zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, a w przypadku przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół również ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi i młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii (jeżeli zachodzi taka potrzeba),
5. zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, w tym rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez naukę orientacji przestrzennej  i poruszania się oraz naukę systemu Braille¢a lub innych alternatywnych metod komunikacji, naukę języka migowego, zajęć rozwijających umiejętności społeczne, a także:
   • w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum – zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego,
   • zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu realizowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
6. zakres współpracy nauczycieli i specjalistów, a w przypadku ośrodków, także wychowawców grup wychowawczych, z rodzicami ucznia w realizacji przez przedszkole/szkołę/ośrodek, zadań związanych z: realizacją zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, zapewnieniem warunków do nauki, specjalistycznego sprzętu i środków dydaktycznych, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci/uczniów, a także zajęć specjalistycznych i innych odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dziecka/ucznia (w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjoterapeutyczne), integracją ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi/uczniami pełnosprawnymi, przygotowaniem do samodzielności w życiu dorosłym,
7. w przypadku uczniów niepełnosprawnych – w zależności od potrzeb – rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie,
8. w zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z ocen, wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne, które będą realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do  5 uczniów.

Kopie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia oraz indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego są przekazywane rodzicom/prawnym opiekunom dziecka/ucznia lub pełnoletniemu uczniowi.

Zespół opracowujący wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia i indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny jest zobowiązany, co najmniej dwa razy w roku szkolnym, do przeprowadzenia okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia oraz oceny efektywności programu i jego modyfikacji w przypadku, gdy zachodzi taka potrzeba.

Działania te mogą być realizowane we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, a za zgodą rodziców/prawnych opiekunów lub pełnoletniego ucznia, również z innymi podmiotami. Kopia okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka/ucznia również jest przekazywana rodzicom/prawnym opiekunom dziecka/ucznia lub pełnoletniemu uczniowi.

Dyrektor przedszkola/szkoły/ośrodka jest, między innymi, zobowiązany do zorganizowania i powierzenia prowadzenie zajęć rewalidacyjnych nauczycielom/specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka/ucznia, realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym powierzenia prowadzenia zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej specjalistom legitymującym się kwalifikacjami odpowiednimi do ich realizacji oraz, w przypadku oddziałów integracyjnych, do zatrudnienia dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego.

W przypadku dzieci/uczniów uczęszczających do oddziałów ogólnodostępnych w przedszkolach/szkołach i posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydane z uwagi na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone, zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych lub pomoc nauczyciela, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Pomoce nauczyciela oraz nauczycieli współorganizujących kształcenie uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym, niedostosowanych społecznie, z niepełnosprawnościami innymi niż wymienione powyżej, można zatrudniać w oddziałach przedszkoli/szkół ogólnodostępnych, za zgodą organu prowadzącego. W oddziałach specjalnych przedszkoli oraz oddziałach specjalnych klas I-IV szkół podstawowych dla uczniów z: niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,   niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,  niepełnosprawnościami sprzężonymi, zatrudnia się dodatkowo pomoc nauczyciela.

Za zgodą organu prowadzącego w przedszkolach/szkołach specjalnych, integracyjnych, ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi lub integracyjnymi, można zatrudnić pomoc nauczyciela również w przypadku innych, niż wymienione powyżej, niepełnosprawności. Dyrektor przedszkola/szkoły wyznacza zadania do realizacji przez specjalistów i pomoc nauczyciela oraz zajęcia edukacyjne, a także zintegrowane działania  i zajęcia określone w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym realizowane przez nauczycieli współorganizujących kształcenie specjalne, lub w których oni uczestniczą.

Nauczyciele współorganizujący kształcenie uczniów niepełnosprawnych, zagrożonych niedostosowaniem społecznym lub niedostosowanych społecznie, prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami grup wychowawczych, pracę wychowawczą, udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom, specjalistom i wychowawcom grup wychowawczych realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy, a także prowadzą zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci/uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjoterapeutyczne.

 

Podstawy prawne:

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 737).

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 750).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie  i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1309).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach   (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1798)

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2023 r. poz. 2102).